Samakaleen Adhyay

माणसाचे कर्तृत्त्व समाजाच्या साक्षीने फुलत असते. समाजाच्या स्थितीगतीचा परिणाम त्याच्या जीवनावर होत असतो. समाज जीवनात जे काही नवे घडल्यासारखे वाटत असते, ते पूर्णतः नवे असण्याची शक्यता कमीच असते. त्याचे धागे जुन्या काळाशी जोडलेले असतातच. पाटीवरती लिहिलेले पूर्णतः पुसता येते, तसे समाजजीवनाचे नसते. मागचे पुसता येत नाही, तरीही नव्याने लिहिले जातच असते. केवळ वर्तमानाचा विचार करून चालत नाही. त्याच्याशी जोडलेला भूतकाळ पाठलाग करीत असतोच. तो भूतकाळ अनेक पेचही निर्माण करीत असतो आणि नवे मार्गही दाखवित असतो. भविष्याच्या वाटा अनेकदा त्यामुळेच दिसायला लागतात. जगण्यातल्या कोणत्याही प्रश्नाला एकच एक उत्तर नसते. विचार करण्याच्या जितक्या पद्धती तितकी उत्तरे मिळत जातात. सगळ्याच उत्तरांची बरोबर किंवा चूक अशी वर्गवारी करता येत नाही. एका विचारप्रवाहाला जे उत्तर बरोबर आहे असे वाटत असते, ते दुसऱ्यांना चुकीचे वाटण्याची शक्यताच अधिक असते. कारण पूर्वग्रह, धारणा आणि अन्वयार्थ लावण्याची वृत्ती यावरती बरेच काही अवलंबून असते. ही विचारभिन्नता स्वीकारत आणि पचवित समाजजीवनाचा गाडा पुढे जात असतो.