Durdamya – Gangadhar Gadgil

लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक यांच्या जीवनावरची ही कादंबरी मराठीतल्या काही श्रेष्ठ कादंबऱ्यांपैकी एक म्हणता येईल. आज लोकमान्य टिळकांच्या जयंतीनिमित्ताने या आठवण मनात पुन्हा जागी झाली.

बाळू, बळवंत, बळवंतराव, लोकमान्य आणि निष्काम कर्मयोगी महात्मा या चढत्या श्रेणीच्या विकासमान व्यक्तिमत्त्वाचा आलेख या कादंबरीत गाडगीळांनी काढला आहे. लोकमान्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाच्या विकासाचा अनुभव ही कादंबरी देते. टिळकांच्या बहिर्मुखी स्वभावात पुढे चिंतनाच्या स्पर्शाने अंतर्मुखता येते. लोकप्रेम, मित्रप्रेम आणि कुटुंबप्रेम यांत एकरूपता येते. त्यांच्या मूळ प्रवृत्ती आणि त्यांची जीवनध्येये यांत एकात्मता निर्माण होते. कलावंताच्या मर्मदृष्टीतून हा व्यक्तित्वविकास गंगाधर गाडगीळांनी या कादंबरीत रेखाटला आहे. This novel on the life of Lokmanya Bal Gangadhar Tilak can be said to be one of the best novels in Marathi. Today, on the occasion of Lokmanya Tilak's birth anniversary, this memory was rekindled in my mind.

In this novel, Gadgil has drawn a graph of the developing personality of Balu, Balwant, Balwantrao, Lokmanya and Nishkam Karmayogi Mahatma. This novel gives the experience of personality development of Lokmanya. Tilak's extroverted nature is further introverted with a touch of contemplation. Love of people, love of friends and love of family come together. There is a unity between their basic instincts and their life goals. Gangadhar Gadgil has drawn this personality development from the perspective of an artist in this novel.